Vergi
incelemesi, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu
araştırmak, tespit etmek ve sağlamak maksadıyla yapılan idari bir denetimdir. Vergi
incelemesine ilişkin yasal düzenlemeler 213 Sayılı Vergi Usul Kanununda (VUK)
düzenlenmiş olup vergi incelemeleri esas itibariye Vergi Denetim Kurulu
Başkanlığına bağlı olarak çalışan Vergi
Müfettişleri ve Vergi Müfettiş Yardımcıları tarafından yapılmaktadır. Söz
konusu vergi incelemesi, mükellefler hakkında, çok önemli ve geri dönülemez
sonuçlar doğurabileceğinden, mükelleflerin bu süreçte ne ile karşılaşacaklarını
ve haklarının neler olduğunu bilmeleri çok önem arz etmektedir. Bu bağlamda,
mükelleflerin bu süreçteki hakları aşağıda açıklanmış olup incelemeye alınan
mükelleflerin bu haklarını kullanma konusunda dikkate etmeleri kendi
faydalarına olacaktır;
1- Bilgi Alma / Bilgilendirilme Hakkı: Vergi inceleme
görevi yazı ile verilir. İnceleme görevi yazılarında; nezdinde inceleme
yapılacak kişilere ve konulara ilişkin bilgilere, incelemenin türüne,
gerekçesine, dönemine ve süresine ilişkin hususlara yer verilir. Vergi
incelemesi, sadece inceleme görev yazısında belirtilen konu ve döneme ilişkin
olarak yapılır. İnceleme konusu ve dönemi ile ilgili olmayan herhangi bir
hususa ilişkin mükelleften bilgi ve belge talebinde bulunulamaz. Vergi incelemesi yapanlar, İncelemeye tabi olana, vergi
incelemesinin konusunu ve incelemeye başlanıldığı hususunu bir yazıyla
bildirmeleri gerekmektedir. Ayrıca, mükellefler,
incelemeye ilişkin olarak, incelemenin her safhasında bilgi talebinde
bulunabilirler.
2- İnceleme
Sırasında Müşavir ve/veya Avukat Bulundurma Hakkı: Mükellef vergi
incelemeleri ile ilgili görüşmelere, defter ve kayıtlarla ilgili olan yetkili
SM, SMMM ve YMM veya avukatların kendisiyle birlikte katılmasını sağlamak ya da
kendisini temsilen yetkili bir temsilcisini göndermek hakkına sahip bulunmaktadır.
Mükellefi temsilen gelen kişilerin yasal olarak yetkilendirilmiş olmaları ve
temsil belgesinin görüşmeler başlamadan önce inceleme elemanına verilmesi
gerekir.
3- Yasal Defter ve Belgelerin Tutanakla Teslim Edilmesi ve
Tutanakla Alınması: Mükelleflerin defter ve belgeleri yazılı olarak
istenir ve tutanakla teslim alınır. Mükelleflere, genellikle yasal defter ve
belgelerin ibrazı için genellikle 15 gün süre verilmektedir. Ancak mükellefler
yasal defter ve belgelerin ibrazı için ek süre isteme hakkına da sahiptirler.
Mükelleflerin defter ve belgeleri, ilgili rapor değerlendirme komisyonunun
rapora ilişkin nihai değerlendirmesinin incelemeyi yapana iletildiği tarihten
itibaren en geç on beş gün içerisinde bir tutanak ile iade edilir.
İleride yaşanabilecek sorunlara engel olunması açısından,
mükelleflerin bu hususa dikkat etmeleri ve yasal defter ve belgelerini tutanak
ile teslim etmeleri / teslim almaları önemlidir.
4- Taslak Tutanak Talep Etme Hakkı: İnceleme
esnasında, vergilendirme ile ilgili olaylar ve hesap durumları ayrıca tutanak
ile tespit edilmekte ve bu tutanaklara vergi inceleme tutanağı denilmektedir.
Bu tutanakların taslakları, mükelleflerin itiraz ve mülahazalarının tutanağa
geçirilebilmesini sağlamak amacıyla, mükelleflerin talep etmesi durumunda iki
gün önceden mükelleflerin bilgisine sunulur.
İncelemeye muhatap olan mükellefler açısından en önemli haklardan
biri ve hatta en önemlisi budur. Zira, vergi inceleme tutanağının taslak halini
önceden incelemek ve buna göre hazırlık yapmak çok önemli bir husustur.
Mükelleflerin taslak tutanak talep etmeleri durumunda, incelemeyi yapan,
tutanağın taslak halini iki gün önceden, mükelleflerin bilgisine sunmak
zorundadır. Dolayısıyla, mükellefler, bu aşamada, vergi inceleme tutanaklarının
taslaklarını talep ederek, vergi inceleme tutanağının imzalanmasından önce,
itirazlarını hazırlama hakkına sahiptirler.
5- Vergi İnceleme Tutanağında Yer Alan Tespitlerle İlgili
İtirazlarda Bulunma Hakkı: Mükelleflerin vergi inceleme
tutanağında yer alan tespitler ile ilgili olarak itiraz ve açıklamalarda
bulunmaları ve bunların tutanağa geçirilmesini istemeleri mümkündür. Düzenlenen
tutanakların birer nüshasının tutanakları imza edenlere verilmesi zorunludur. Vergi
incelemesi yapmaya yetkili olanlar, ilgilileri tutanakları imzalamaları için
zorlayamazlar. İlgililer tutanakları imzalamaktan imtina edebilirler. Bu
durumda ilgili mükellefe ait yasal defter ve belgelere el konulur. İlgililer
her zaman (daha sonra) bu tutanakları imzalayarak defter ve belgeleri geri
alabilirler.
Vergi inceleme tutanağının taslak halini önceden inceleyen ve buna
göre hazırlık yapan mükellef, vergi inceleme tutanağında yer alan tespitler ile
ilgili olarak itiraz ve açıklamalarda bulunma ve bunların tutanağa
geçirilmesini isteme hakkına da sahiptir. Mükellefin, kendini yeterince
savunamadığını düşünmesi durumunda veya başka bir gerekçe ile tutanağı
imzalamaktan imtina edebilir. Bu durumda, incelemeyi yapan, mükellefi tutanağı
imzalaması için zorlayamaz. İlgili mükellefe ait yasal defter ve belgelere el
konulsa bile ilgili mükellef, her zaman, el konulan yasal defter ve belgelerden
faydalanabileceği gibi tutanağı sonradan imzalamak suretiyle el konulan yasal
defter ve belgelerini alabilir.
6- Resmi Çalışma Saatleri Dışında İnceleme
Yapılamaması: Vergi incelemesi
yapanlar, İncelemenin iş yerinde yapılması halinde nezdinde(5) inceleme
yapılanın muvafakati olmadıkça resmi çalışma saatleri dışında inceleme
yapamazlar veya buna devam edemezler. Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile
ilgili emniyet tedbirlerinin alınması bu hükmün dışındadır. Ancak bu gibi
tedbirler, incelemelerin yapıldığı yerdeki faaliyeti sekteye uğratmayacak
şekilde yapılır
7- Rapor Değerlendirme Komisyonlarında Dinlenme Hakkı:Mükelleflerin Rapor Değerlendirme Komisyonlarında dinlenme talep etme hakkı
olup bu talebin vergi inceleme tutanağında yer alması gerekmektedir. Bu
talebin, ayrı olarak, vergi inceleme raporu (veya diğer raporlar) işleme
konuluncaya kadar iletilmesi de mümkündür.
Mükellefin söz konusu komisyonda dinlenme talebi olması halinde,
mükellef ve/veya mükellefi temsilen meslek mensubu, kendilerini ve izahatlarını
Komisyon önünde açıklayabilirler. Mükellef ve/veya mükellefi temsilen meslek mensubu
tarafından yapılan açıklamalar tutanağa geçirilerek yapılan bu açıklamalar hem
incelemeyi yapan tarafından ve hem de Rapor Değerlendirme Komisyonu tarafından
değerlendirmeye alınacaktır.
8- Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Talep Etme Hakkı:Mükellefler, vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergiler ile
bunlara ilişkin kesilecek vergi ziyaı cezalarında (VUK 359 uncu maddede yazılı
fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilecek vergi ve
kesilecek ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilecek ceza hariç) tarhiyat
öncesi uzlaşma talep edebilirler. Uzlaşma için nezdinde vergi incelemesi
yapılan kimsenin bizzat veya vekili vasıtasıyla ve yazılı olarak incelemeyi
yapana veya bağlı bulunduğu birime başvurması şarttır. Uzlaşma talebinin
inceleme tutanağında yer alması, ilgili mercie yapılmış yazılı başvuru
hükmündedir.
İncelemeyi yapan, mükellefe uzlaşma talebinin olup olmadığını
sorması halinde vergi inceleme tutanağında bu talebe yer verilecektir.
Tutanakta böyle bir soru olmaması halinde, mükellef, uzlaşma talebinin olduğunu
ve bunun tutanağa geçirilmesini isteyebilir. Yine de mükellefin uzlaşma
talebine ilişkin herhangi bir bilginin vergi inceleme tutanağında yer almaması
durumunda, mükellefin, incelemeyi yapanın bağlı bulunduğu birime başvurması
gerekmektedir. İncelemenin sonuçlandığı tarihte tarh zamanaşımının sona
ermesine üç aydan az bir zaman kalması halinde mükellefe uzlaşma talebinde
bulunup bulunmadığı sorulmaz ve uzlaşma talebinde bulunmaya davet edilmez. Tarhiyat
öncesi uzlaşmanın herhangi bir nedenle temin edilememesi veya uzlaşmaya
varılamaması hallerinde, mükellefler verginin tarhı ve cezanın kesilmesinden
sonra tarhiyat sonrası uzlaşma talep edemezler.
