Ülkemiz vergi
sisteminde vergi yasalarına aykırı davranışlarda bulunan kişilere verilecek
cezalar (birkaç istisna dışında) 213 Sayılı Vergi Usul Kanununda
düzenlenmiştir. Diğer vergi kanunlarında genellikle vergi ziyaı cezalarına
ilişkin olarak özel düzenlemelere yer verilmiştir. Bunun dışında 6183 Sayılı
Kanunda verginin tahsiline yönelik olarak düzenlenmiş az sayıda ceza söz
konusudur. Ancak, bilinen anlamda, vergi kaçıranlar için (verginin hiç beyan
edilmemesi ya da eksik beyan edilmesine yönelik) cezalar 213 Sayılı Vergi Usul
Kanununda yer almaktadır.
Vergi
Usul Kanununda, vergi kanunlarına aykırı hareket edenler için üç tür ceza
öngörülmüştür. Bunlardan ilki; Söz konusu kanunun usul hükümlerine uyulmaması
durumunda kesilecek olan usulsüzlük cezalarıdır. Usulsüzlük cezaları, Kanunda tek tek sayılan ve usul
hükümlerine aykırı fiiller için söz konusu olup bu cezalar her yıl için yeniden
belirlenen tutarlarda para cezası olarak kesilmektedir. Bu cezalar, kanunda iki
kısımda düzenlenmiştir. Bunlardan birincisi (genel) usulsüzlük cezaları (VUK
Madde 352’de sayılmış) ikinci kısım ise (VUK Madde 353 ve devamı da düzenleniş
olan) özel usulsüzlük cezalarıdır. Özel usulsüzlük cezaları için genel
usulsüzlük cezalarına göre daha yüksek tutarlarda kabul edilmiştir.
Vergi
Usul Kanununda öngörülen ikinci tür cezalar ise mükelleflerin vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında
yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden verginin zamanında
tahakkuk ettirilmemesini veya eksik tahakkuk ettirilmesi durumunda kesilen
vergi ziyaı cezasıdır. Vergi ziyaı cezasının, genellikle ziyaa uğratılan
verginin bir katı tutarında para cezası olarak kesilmesi öngörülmüştür.
Son olarak vergi kanunlarına aykırılık teşkil eden bazı
fiiller için hapis cezası öngörülmüştür. Söz konusu fiiller nitelikli vergi
suçlarıdır. Yani bizim vergi kanunlarımızda her vergi kaçırana hapis cezası
verilmesi söz konusu değildir. Sadece kanunda sayılan nitelikli fiillerin hapis
cezası ile ayrıca cezalandırılması kabul edilmiştir. Ayrıca, vergi cezalarını gerektiren fiiller,
vergi dairelerince veya yoklamaya ve vergi incelemesine yetkili olanlar
tarafından tespit edilir. Vergi cezasını gerektirici olayların, raporlarda
gösterilmesi ve bunların tutanakla tespit edilmesi mecburidir.
Diğer yandan, vergi kanunlarına göre hapis cezasını
gerektiren fiillerin neler olduğu 213 Sayılı
Vergi Usul Kanununun 359, 362, 363 numaralı maddelerinde tek tek sayılmış olup
bunun dışındaki fiiller için hapis cezası verilmesi mümkün değildir. Vergi Usul
Kanununun 362. Maddesinde vergi mahremiyetinin ihlali fiilini işleyenler, 363.
Maddesinde ise mükelleflerin özel işlerini yapan memurlar hakkında uygulanacak
ceza hükümleri düzenlenmiştir. Bu suç ve cezalar unlar daha çok kamu
görevlileri için söz konusu olabilir.
Bilinen anlamda vergi kaçıranlar için söz konusu olan hapis cezasını gerektiren fiiller ise sadece Vergi Usul Kanununun 359. Maddesinde yer almaktadır. Söz konusu fiiller, Vergi Usul Kanununda “Kaçakçılık Suçları” olarak isimlendirilmiştir. Buradaki “Kaçakçılık” deyimi sadece vergisel anlamdaki kaçakçılık suçu olup mal ve gümrük kaçakçılığı bunun dışındadır. Söz konusu kaçakçılık suçlarını işleyenler hakkında hapis cezalarının uygulanması parasal vergi (ziyaı) cezasının ayrıca uygulanmasına engel teşkil etmeyecektir. Söz konusu madde metninde suç olarak tanımlanan filler ise aşağıda sayılmıştır;
1) Defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe
hileleri yapmak,
2) Gerçek olmayan veya kayda konu işlemlerle
ilgisi bulunmayan kişiler adına hesap açmak,
3) Defterlere kaydı gereken hesap ve işlemleri
vergi matrahının azalması sonucunu doğuracak şekilde tamamen veya kısmen başka
defter, belge veya diğer kayıt ortamlarına kaydetmek (çift defter tutmak),
4) Defter, kayıt ve belgeleri tahrif etmek,
5) Defter, kayıt ve belgeleri gizlemek (vergi
incelemesine ibraz etmemek),
6) Muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenlemek
veya bu belgeleri kullanmak
(Sayılan fiilleri işleyenler
hakkında on sekiz aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Gerçek
bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya
miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belge ise, muhteviyatı
itibariyle yanıltıcı belgedir)
7-
Defter, kayıt ve belgeleri yok etmek, defter sahifelerini yok ederek yerine
başka yapraklar koymak veya hiç yaprak koymamak,
8- Belgelerin asıl veya suretlerini tamamen veya
kısmen sahte olarak düzenlemek veya bu belgeleri kullanmak,
(Sayılan fiilleri işleyenler üç yıldan beş yıla
kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Gerçek bir muamele veya durum olmadığı
halde bunlar varmış gibi düzenlenen belge, sahte belgedir)
9- Maliye Bakanlığı ile anlaşması bulunan
kişilerin basabileceği belgeleri, Bakanlık ile anlaşması olmadığı halde
basanlar veya bilerek kullananlar iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile
cezalandırılır.
10-
Hazine ve Maliye Bakanlığınca yetkilendirilmediği halde, ödeme kaydedici cihaz
mührünü kaldıran, donanım veya yazılımını değiştiren veya yetkilendirilmiş
olsun ya da olmasın ödeme kaydedici cihazın hafıza birimlerine, elektronik
devre elemanlarına veya harici donanım veya yazılımlarla olan bağlantı
sistemine ya da kayıt dışı satışın önlenmesi için kurulan elektronik kontrol ve
denetim sistemleri veya ilgili diğer sistemlere fiziksel veya bilişim yoluyla müdahale
ederek; gerçekleştirilen satışlara ait mali belge veya bilgilerin cihazda kayıt
altına alınmasını engelleyen, cihazda kayıt altına alınan bilgileri değiştiren
veya silen, ödeme kaydedici cihaz veya bağlantılı diğer donanım ve sistemler ya
da kayıt dışı satışın önlenmesi için kurulan elektronik kontrol ve denetim
sistemleri veya ilgili diğer sistemler tarafından Hazine ve Maliye Bakanlığı
veya diğer kamu kurum ve kuruluşlarına elektronik ortamda iletilmesi gereken
belge, bilgi veya verilerin iletilmesini önleyen veya bunların gerçeğe uygun
olmayan şekilde iletilmesine sebebiyet verenler üç yıldan yıla kadar hapis
cezası ile cezalandırılır.
Diğer
yandan, yukarıda sayılan filleri işleyenlerin yargılanabilmeleri için söz
konusu fiillerin işlendiğinin vergi incelemesine yetkili olanlar tarafından
yazılacak bir rapor ile tespit edilmesi gerekmektedir. Bu rapor ile
(düzenlenecek vergi suçu raporu ile) ilgili rapor değerlendirme
komisyonu tarafından düzenlenecek mütalaayla birlikte cumhuriyet
başsavcılıklarına suç duyurusunda bulunulması zorunludur. Yani vergi
incelemesine yetkili olanlar tarafından rapor ile tespit yapılmadan ve rapor
değerlendirme komisyonu tarafından düzenlenecek mütalaa olmadan bu kapsamda doğrudan
yargılama yapılması mümkün değildir. Dolayısıyla Vergi Usul Kanununun 359.
Maddesinde yer alan ve hapis cezasını gerektiren fiillerin cezalandırılması
için söz konusu fiillerin vergi incelemesine yetkili olanlar tarafından
yazılacak bir rapor ile tespit edilmesi ve ayrı bir rapor ile cumhuriyet
başsavcılıklarına bildirilmesi şarttır.
Diğer
yandan, 01.06.2005 tarihinde yürürlüğe giren Türk Ceza Kanununun 5. Maddesinde “Bu kanunun genel hükümleri, özel ceza
kanunları ve ceza içeren kanunlardaki suçlar hakkında da uygulanır.” ve 21.
maddesinin 1 numaralı bendi” suçun oluşması kastın varlığına bağlıdır. Kast
suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleşmesidir.”
hükmü yer almaktadır. Kaçakçılık suçlarının cezası 213 sayılı Vergi Usul
Kanununun 359. maddesi hükmüne göre ağır hapis cezasını gerektirdiğinden, buna
uygun olarak, kanun maddesinde yer alan fiillerin “bilerek ve istenerek”
işlendiğinin tespit edilmesi gerekmektedir. Bu husustaki tespit ergi
incelemesine yetkili olanlar tarafından ve buna ilişkin son değerlendirme ise
ilgili mahkeme tarafından yapılacaktır.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun “Tüzel Kişilerin Sorumluluğu” başlıklı 333. Maddesine göre, tüzel kişilerin idaresinde vergi kanunlarına aykırı hareketler nedeniyle uygulanacak vergi cezaları (vergi ziyaı cezası ile usulsüzlük cezaları) tüzel kişiler adına kesilir. Ancak Kanunun 359 uncu maddesinde yazılı fiillerin işlenmesi halinde bu fiiller için 359 ve 360’ıncı maddelerde öngörülen cezalar bu fiilleri işleyenler hakkında hükmolunur. Buna göre, tüzel kişiliklerde cezai sorumluluk kanuni temsilci veya temsilcilere aittir. Anonim şirketlerde kanuni temsilci yönetim kurulu başkanıdır. Limited şirketlerde ise şirket müdürü kanuni temsilci olarak kabul edilmiştir. Dolayısıyla Kanunun 359 uncu maddesinde yazılı fiillerin işlenmesi halinde, bu fiilleri bizzat başka biri işlemediği takdirde, bu fiillerden anonim şirketlerde yönetim kurulu başkanı ve limited şirketlerde ise şirket müdürü sorumlu tutulacaktır. Şahıs işletmelerinde ise şahsın kendisi doğrundan sorumlu olacaktır.
Burada
dikkat edilmesi gereken husus, kaçakçılık suçlarını bizzat işleyenler bundan
sorumludur. Ancak, işletme sahibinin emir ve talimatları ile bu fiilleri
işleyen personelin (Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler ile Yeminli Mali
Müşavirler hariç) bu fiillerden sorumlu tutulması söz konusu değildir. Bu
fiiller, işletme sahibinin emir ve talimatları ile yerine getiriliyorsa bu fiillerden
bizzat işletme sahibi olarak, anonim şirketlerde yönetim kurulu
başkanı ve limited şirketlerde ise şirket müdürü sorumlu olacaktır. Buna göre,
bizzat fiilin işlenmesinde yer almayan veya katkıda bulunmayan (kanuni temsilci
sıfatı olmayan) limited şirket ortakları ile anonim şirket ortaklarının
sorumluluğu söz konusu olmayacaktır.
Yukarıda yapılan
açıklamalar göstermektedir ki ülkemizde her vergi kaçırana hapis cezası
verilmesi söz konusu değildir. Vergi
kanunlarına göre hapis cezasını gerektiren fiillerin neler olduğu Vergi
Usul Kanununun 359 numaralı maddesinde tek tek sayılmış olup bunun dışındaki
fiiller için hapis cezası verilmesi mümkün değildir. Söz konusu fiiller nitelikli vergi suçlarıdır. Yani bizim
vergi kanunlarımızda sadece kanunda sayılan nitelikli fiiller için hapis cezası
verilmesi kabul edilmiştir. Bunlardan, uygulamada, en çok karşılaşılan suçlar
ise sahte fatura (belge) düzenleme, sahte fatura (belge) kullanma ve defter ve
belgelerin ibraz edilmemesi (gizleme) fiilleridir. Bu anlamda, mükelleflerin
karşılaşacakları durumlar hakkında bilgilenmeleri ve buna göre hareket
etmelerinde fayda vardır. Söz konusu hapis cezasını gerektiren vergi kaçakçılığı
suçlarının detaylı açıklamaları ise başka bir makalenin konusu olacaktır.
Sorularınız ve iletişim için: [email protected]