Stopaj, dilimize Fransızcadan gelmiş bir kelimedir. Türk Dili Kurumu sözlüğünde stopajın kelime anlamı “Ön Kesinti” olarak geçmektedir. Tevkifat ise Arapça kökenli bir kelime olup Türk Dili Kurumu sözlüğünde “Para Konusunda Kesintiler” ve “Tutuklamalar” olarak açıklama yapılmıştır.
Aslında tüm bu kelimeler, günümüz kullanımında aynı anlama gelmektedir. Vergi kesintisi anlamında kullanılan bu kelimelerden stopaj daha çok esnaf ve halk arasında kullanılmaktadır. Kanun ve tebliğler ile diğer düzenlemelerde çoğunlukla tevkifat terimi tercih edilmektedir. Esasında isimlendirme ne olursa olsun vergi kesintisi bir vergi tahsil yöntemidir. Hatta bu vergi tahsil yöntemi oldukça kolay ve verimli olduğundan günümüzde tüm devletler tarafından çokça tercih edildiği gibi ülkemizde de çok yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bu anlamda vergi tevkifatı ya da stopaj, vergiyi işleme taraf olan ve hak sahibine ödemeyi yapan kişi tarafından hak sahibine ödenmemesi, kaynaktan kesilmesi ve kesilen verginin söz konusu kişi tarafından beyan edilip ödenmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Başka bir ifadeyle, vergiye tabi olan işlemlere ilişkin vergi tutarının, işlem bedeli henüz sahibine geçmeden kesilmesi ve iş sahibi adına vergi dairesine yatırılması yoluyla verginin tahsil edilmesidir. Daha genel bir ifade ile vergi kesintisi; İşleme ait verginin işleme ilişkin ödemeyi karşı tarafa yapacak kişi tarafından doğrundan devlete ödenmesi anlamına gelmektedir.
Vergi kesintisinin hangi işlemlerde, hangi vergi türlerinde, ne oranda yapılacağı ve nasıl beyan edilip ödeneceği vergi yasaları ile düzenlenmektedir. En çok uygulama alanı gelir vergisi ile katma değer vergisinde görülmektedir. Özellikle gelir vergisinde vergi kesintisi uygulama alanı çok geniştir. Vergi kesintisi, ücretler dışında kalan ödemelerde gayrisafi tutarlar üzerinden yapılır. Kesilmesi gereken verginin ödemeyi yapan tarafından üstlenilmesi halinde bu vergi, bilfiil ödenen miktar ile ödemeyi yapanın yüklendiği verginin toplamı üzerinden hesaplanır. Buna brüte iblağ (tamamlama) denilir.
Vergi kesintisi yapacak olanlar ise genel olarak; Kamu idare ve müesseseleri, iktisadî kamu müesseseleri, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, kooperatifler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı olarak sayılmıştır. Adına vergi kesintisi yapılan kişi (gelir ve kurumlar vergisi uygulamasında) kendi gelirlerini beyan ettiği beyannamede, kesilen vergileri beyannamede hesaplanan vergiden mahsup etme hakkına sahiptir. Adına vergi kesintisi yapılan kişinin yıllık gelir vergisi beyannamesi vermesine gerek yoksa kesinti suretiyle vergileme nihai vergileme olacaktır.
Ücret Gelirleri: Vergi kesintisinin en çok uygulandığı konu ücret gelirleridir. Ücretli olarak çalışanların ücret gelirleri genel olarak tevkif (kesinti) suretiyle vergilendirilmekte olup, yapılan kesintiler işverenler tarafından beyan edilerek ödenmektedir. Tek işverenden elde edilen ücret geliri beyan sınırını (2022 yılı için 880.000 TL’yi) aşmadıkça beyan edilmeyecek ve diğer gelirler için beyanname verilmesi durumunda ücret geliri beyannameye dahil edilmeyecektir.
İş Yeri Kira Gelirleri: Belli şartlarda, kiralanan gayrimenkuller için yapılan kira ödemeleri üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılması gerekmektedir. Bunun için söz konusu gayrimenkulün gerçek kişiye ait olması, kiralayan kişinin ise gerçek usulde vergi mükellefi
olması gerekmektedir. Bu durumda, gayrimenkule ait kira ödemeleri üzerinden %20 oranında kesinti yapılması ve beyan edilerek ödenmesi gerekir. Kira geliri elde eden kişi bu gelirini beyan ettiği zaman beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden kesilen vergi mahsup edilecektir. Diğer yandan, vakıflara ve derneklere ait gayrimenkullerin kiralanması karşılığında bunlara yapılan kira ödemelerinden de % 20 oranında gelir vergisi kesintisi yapılması gerekmektedir.
Örnek: İnşaat malzemeleri satışı yapan ve gerçek usulde vergi mükellefi olan Bay (A) satın aldığı işyeri niteliğindeki gayrimenkulü 2021 takvim yılında bir (XYZ) Limited Şirketine kiraya vermiştir. İş yeri kira geliri net yıllık 100.000 TL’dir. (XYZ) Limited Şirketi kira ödemesini 2021 yılında peşin olarak yapmış ve vergi kesintisini beyan ederek ödemiştir. Bay (A) ayrıca 2021 takvim yılında İnşaat malzemeleri satışından 250.000 TL ticari kazanç elde etmiştir. Bu durumda Bay (A)’nın gelir vergisi beyanı aşağıdaki gibi olacaktır. Öncelikle, net kira ödemesinin brüte tamamlanması gerekir.
Net Kira Geliri …………………….. ……. 100.000,00 -TL
Brüt Kira Geliri = (100.000/0,80) ………………. 125.000,00 -TL
Vergi Kesintisi =(125.000 * %20) …………….... 25.000,00 -TL
Ticari Kazanç ……………………………………. 250.000,00 -TL
Vergiye Tabi Toplam Kazanç (125.000 + 250.000). ..
375.000,00 -TL Hesaplanan Gelir Vergisi ………………………….. 115.940,00 -TL
Mahsup Edilecek Vergi Kesintisi …………………. 25.000,00 -TL
Ödenmesi Gereken Vergi …………………………. 90.940,00 -TL
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, (XYZ) Limited Şirketi gayrimenkulü kiralamış ve yaptığı kira ödemesinden gelir vergisi kesintisi yaparak bunu beyan edip ödemiştir. Kesinti işlemi brüt tutar üzerinden yapılmış ve anlaşılan ne kira tutarı gayrimenkul sahibine ödenmiştir. Kira gelirinin sahibi olan Bay (A) ise bu gelirini ticari kazancı ile birlikte beyan etmiş ve iş yeri kira gelirinden yapılan vergisi kesintisini hesaplanan gelir vergisinden mahsup etmiştir. Eğer Bay (A)’nın beyanname vermesini gerektiren bir geliri olmasaydı kesinti suretiyle vergileme nihai vergileme olacaktı.
Serbest Meslek Erbabına Yapılan Ödemeler: Noterler hariç olmak üzere, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işleri bir işverene bağlı olmadan yürüten avukat, serbest muhasebeci mali müşavir, doktor, yeminli mali müşavir, gibi serbest meslek erbabına, yaptıkları serbest meslek işleri dolayısıyla yapılan ödemelerden % 20 oranında gelir vergisi kesintisi yapılması gerekmektedir.
Çiftçilerden Satın Alınan Ziraî Mahsuller İçin Yapılan Ödemeler: Çiftçilerin büyük bir kısmı gerçek usulde gelir vergisine tabi değildir. Çiftçiler genellikle tevkif (kesinti) suretiyle vergilendirilmektedir. Çiftçilerden satın alınan ziraî mahsuller için yapılan ödemeler üzerinden tüccarlar tarafından gelir vergisi kesintisi yapılmaktadır. Genellikle kesinti suretiyle vergileme nihai vergileme olmaktadır.
Esnaf Muaflığından Yararlananlara Mal Ve Hizmet Alımları Karşılığında Yapılan Ödemeler: Gelir Vergisi Kanununda sayılan bazı faaliyetleri yürütenlere vergi muafiyeti tanınmıştır. Bunlar daha çok bir iş yeri açmadan faaliyette bulunan kişiler ile esnaf mahiyetinde olup geleneksel, kültürel, sanatsal değeri olan ve kaybolmaya yüz tutan meslek kollarında faaliyette bulunanlar iş yeri açsalar da esnaf muaflığından faydalanmaları mümkündür. Esnaf muaflığından yararlananlardan yapılan mal ve hizmet alımları karşılığında
bunlara yapılan ödemelerden de gelir vergisi kesintisi yapılması gerekmektedir. Bu vergileme, esnaf muaflığından yararlananlar için de nihai vergileme olacaktır.
Diğer yandan, vergi kesintisi sadece gelir vergisinde uygulanan bir yöntem değildir. Bu vergi tahsil yöntemi, aynı zamanda, kurumlar vergisi ve katma değer vergisinde de yaygın bir şekilde uygulanmaktadır. Bu uygulamalar başka bir yazının konusu olacaktır.
YORUMLAR