Erteleme ya da geciktirme davranışı
olarak tanımlanan davranış, akademik hayattan iş hayatına kadar yaşamın her
alanını olumsuz etkiliyor. Uzmanlara göre en çok sınavlar, ödevler gibi
akademik konuda erteleme davranışında bulunuyoruz. Rutin işler, karar verme ve
kompulsif erteleme de diğer yaygın erteleme davranışında bulunduğumuz
alanlar.Peki ertelememek için ne yapmamız gerekiyor?
Üsküdar Üniversitesi
NP Feneryolu Tıp Merkezi Uzman Klinik Psikolog Elif Kandaz, gündelik hayatta
sıkça karşılaştığımız erteleme davranışına ilişkin değerlendirmede bulundu.
Kendini denetleme eksikliği
Erteleme davranışının
kendini denetleme ve düzenleme performansının eksikliği sonucu ortaya çıktığını
belirten Uzman Klinik Psikolog Elif Kandaz, şunları söyledi:
“Psikoloji literatüründe
erteleme davranışının birçok tanımı olmakla birlikte birleşilen noktanın
‘geciktirmek’ olduğunu söyleyebiliriz. Kendini denetleme ve düzenleme
performansının eksikliği ile birlikte öncelikli bir işin sonraya bırakılması
sonucunda ulaşılmak istenen gerekli hedefe erişimin geciktirilmesi olarak
tanımlamak doğru olur. Erteleme durumlarında genel olarak önem ve önceliği daha
az olan bir iş, önem ve önceliği daha fazla olan bir işten önce yapılır. Buna
ek olarak, erteleme davranışının düşünce ve duygusal boyutlarının olduğu
bilinmektedir.”
En çok görüleni; akademik erteleme
Erteleme davranışının
dört ana başlıkta toplanabileceğini belirten Elif Kandaz, “En çok gördüğümüz
tür;sınavlara çalışmayla birlikte ödevleri bitirme gibi akademik görevlerin
yapılmaması veya son dakika da yapılmaya çalışılması olarak bilinen ‘akademik
erteleme’dir.Bir diğeri günlük işleri organize etme ve zamanında başlayıp
bitirebilmede güçlük yaşanan ‘rutin işlerde erteleme’, yine en zor türlerinden
biri olarak değerlendirebileceğimiz,çatışmalı durumlarda veya birden fazla
seçenek karşısında kararsız kalınarak ‘karar vermeyi erteleme’ şeklindedir. Son
olarak,karar verme ile birlikte yapılması gereken işleri geciktirmeyi kapsayan
‘kompulsif erteleme’ türüdür” dedi.
Yapılması gerekenler neden ertelenir?
Bireylerin yapması
gereken işleri ertelemesinin pek çok farklı nedeni olabileceğini belirten Elif
Kandaz, bu sebepleri şöyle sıraladı:
- Yapılması gereken işten hoşnut olmama
- Tembellik
- Sınav kaygısı
- Kendini denetleme yetersizliği
- Eleştirilme ya da onaylanmama korkusu
- Öğrenilmiş çaresizlik
- Mükemmeliyetçi kişilik özellikleri
- Başarısız olma korkusu
Olumlu ve olumsuz duygulara yol açabilir
Erteleme davranışının
kişide olumlu ve olumsuz duygulara yol açabileceğini belirtenUzman Klinik
Psikolog Elif Kandaz, “Erteleme davranışı göstermenin yararlı olabildiğini
belirten çalışmalar vardır. Buna göre; özellikle gerekli ancak yapılmaktan
hoşnut olunmayan işlerin daha sonraya bırakılmasıyla yapmaktan keyif alınan bir
işin yapılması daha mantıklı bulunmakla birlikte kişilerin kendilerini daha iyi
hissetmelerini sağlayabilir. Bir araştırmada, erteleyen bireylerin, keyifsiz
bir işten kaçınarak daha keyifli aktiviteler yapmaları nedeniyle olumsuz
duygularından söz etmedikleri saptanmıştır. Örneğin bazı öğrenciler zaman
baskısı altındayken daha başarılı olduklarını buna bağlı olarak da ders
çalışmayı erteleme davranışını sergilediklerini belirtmişlerdir. Buradan
bakıldığında, ertelemenin kısa vadede olumlu duyguları ortaya çıkarttığı görülmekle
birlikte, sınava çalışmak yerine arkadaşlarıyla keyifli vakit geçirmenin her
zaman da olumlu etkisi olmadığını söyleyebiliriz” dedi.
Erteleme davranışı, yetersizlik ve suçluluk hissettirebilir
Öte yandan ertelemenin
kişi üzerinde olumsuz duyguları da açığa çıkarttığını gösteren çalışmalar
olduğunu belirten Elif Kandaz, “Erteleyen kişiler depresif, çaresiz, hüzünlü,
öfkeli hissederler ve kendi kendilerini hayal kırıklığına uğratırlar. Kişiler
erteleme davranışlarını fark ettiklerinde yetersizlik ve suçluluk hisleri,
kendini kabul etmeme, utanma, sahtekârlık, gerginlik ve endişe yaşarlar” diye
konuştu.
Kaygısı yüksek kişiler daha çok erteleyebilir
Olumsuz etkiler
bırakmasına rağmen kişilerin erteleme davranışına bilinçli bir şekilde karar
verdiklerini söyleyen araştırmalar bulunduğunu da ifade eden Uzman Klinik
Psikolog Elif Kandaz, şunları söyledi:
“Buradan yola çıkarak, mükemmelliyetçi kişilik özellikleriyle akılcı diğer bir deyişle mantıklı
olmayan düşünce stilleri erteleme davranışını çoğunlukla besleyen
özelliklerdir. Erteleme davranışının tabiatında, kişinin kırılgan olan kendine
saygısını koruma amacı vardır. Benlik saygısı ya da kendine güveni düşük olan
kişiler daha az çaba harcamakla beraber görevleri daha çabucak bırakabilir.
Bireyin, belirli zaman diliminde başlayıp bitirmesi gereken işe başlayamaması
gibi sürdürememesi hatta bitirememesi eşlik eden kaygı ve sıkıntı hissiyle
ilişkilendirilmiştir. Kaygısı yüksek olan kişiler, daha fazla kaçınma
davranışında bulundukları için daha çok erteleyeceklerdir. Bir başka neden
olarak da kişinin yetersiz olduğuna dair inancının sebep olduğu söylenebilir.
Yeni bir konuda girişimde bulunmak için bireysel nedenler, bireyin sahip olduğu
yeteneği ve çabasıyla ilişkili başarı beklentisinin sonuçları erteleme
davranışını etkiler. Motivasyon ve yeteneğin yeterli düzeyde var olması,
öz-yeterliği ortaya çıkarır ve bireye bir işe başlamasıyla sürdürmesinde destek
olacaktır” dedi.
Bu önerilere kulak verin
Uzman Klinik Psikolog
Elif Kandaz, erteleme davranışıyla başa çıkmak için tavsiyelerini şöyle
sıraladı:
- Yapılacaklar listesinin oluşturulması ve “bugün bitirilecek işler – bugün başlanılacak işler – keyfe keder işler” şeklinde kategorilere ayrılması. Her kategorinin altına o kategoriye uygun listenin yapılıp bitirildiğinde ilgili maddenin yanına işaret konulması.
- Bir işin bitirilmesini sağlama motivasyonu için; o işin o anda yapılmasının uzun ve kısa vadede ki sonuçlarının avantaj ve dezavantajlarının sıralanması.
- Ertelemeye neden olan düşünce kalıplarının doğruluğuna ve doğru olmadığına dair kanıtların bulunması.